13 – 19 Yaş Arası Kızlar

İnsan yaşamında yeniyetmelik (13-19 yaş arası) özellik­le kadınlar için çok önemli bir dönemdir. Bu yaşlarda kü­çük kızın vücudu tamamıyle değişime uğrar ve gerçekten bir hormonal patlamanın yanısıra bir çok organik değişi­min çeşitli etkileri altına girer.

Üreme sisteminin işlemeye başlamasıyla ergenlik başlar. 17-18 yaşlarında vücut son şeklini alır. Vücut gelişiminin tamamlanmasıyla beraber her 2 cinste kendilerini kız ya da erkek olarak tanımlamaya ve buna uygun sosyal davranışlar sergilemeye başlar. Genç genetik veya başka faktörler sebebiyle yaşının gelişimsel normlarına ulaşamamış olursa bedenine ilişkin olumsuz  birtakım duygular ve algılar hissedebilir. Sağlıklı bir kadın olabilmek için olması gereken değişimlerin gerçekleştiği ergenlik döneminde, beyin ve üreme organları vücudun diğer bölümlerine hormonlar ismi verilen kimyasallar aracılığıyla mesajlar gönderir. Kızlar ergenlik dönemine erkeklerden yaklaşık 2 sene önce girer.

Bu büyüme ve gelişim evresini kişinin kendisinin düzenlemesi söz konusu değildir. Bu süreç sadece vücut hazır olduğunda başlar. Genelllikle genç kızlarda 11-15. yaşlarında pubertal , ergenliğe bağlı birtakım değişiklikler yaşanır. Bu sebeple yaşı 9 dan küçük olan kız çocuklarında pubertenin başlamasına puberte prekoks ve 16 dan büyük olan kız çocuklarında pubertenin başlamamasına puberte tarda adı verilir.

Puberte Prekoks (Erken Puberte, Erken Adet Görme) Nedir?

Pubertenin dokuz yaşından önce başlamasına pııberte prekoks denir. Puberte prekoksta her şeyden önce beyin, over( yumurtalıklar) ve böbrek üstübezi  adrenalde organik bir lezyonun, tümöral bir oluşumun araştırılması gerekmektedir. Fakat yalnızca tek olarak meme gelişmesinin olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Bu çeşit durumlar çoktur. Buna ek olarak vajinada yabancı cisim, bölgesel  kanser ve kan hastalıklarının da olabileceği unutulmamalıdır. Puberte prekoks idiyopatik (sebebi açıklanamayan) , beyine bağlı , yumurtalıklara bağlı  ve böbrek üstü bezi  adrenal kaynaklı olabilir.

Bilinmeyen, açıklanamayan  sebepler: Erken puberte şikayeti olan genç kızların  yüzde 80’i bilinmeyen sebeplere bağlıdır. Burada ailesel  bir etken söz konusu olabilir. Yavaş gelişen beyindeki bir lezyonu ayırt edebilmek için bu genç kızlar  uzun süre takip edilmelidir.

Beyne bağlı sebepler: Beyin kaynaklı rahatsızlıkların  çoğunda iyi huylu ya da kötü huylu  tümöral oluşumlar söz konusudur. Bunlar arasında glioma, astrostoma, daha az olarak da kraniofarinjioma, hamartoma ve pinealoma sayılabilir. Bu tümörlerin gelişmesi oldukça yavaştır. Bunlar GnRH salgılayabilir. Bunlara ilave olarak Albright Sendromu, Von Recklinghausen Hastalığı, hidrosefali ve meningiosefalitler sayılabilir. Serebral nedenleri tespit etmek için nörolojik ve oftalmik göz muayeneleri rutin olarak yapılmalıdır. Ovaryan, yumurtalığa bağlı  nedenler. Overin östrojen salgılayan tümörleri, özellikle granüloza tümörü puberte prekoksa yani erken puberteye  neden olabilir. Ayrıca laparoskopi yapıldığında tümör açıkça görülür.

Adrenal, böbrek üstü bezi  kaynaklı nedenler: Adrenal hiperplazisi veya adrenal tümörleri puberte prekoksa, yani erken puberteye  neden olabilir.. Psödohermafroditizmle (yalancı çift cinsiyet )  birlikte puberte prekoks söz konusudur. Ayrıca fazla erkeklik hormonuna  bağlı olarak virilizm ve hirsutizm de görülebilir. Ovaryan ve adrenal nedenlere bağlı olarak meydana gelen puberte prekoksa psödopuberte prekoks (yalancı erken puberte) da denilmektedir.

Erken Pubertenin yani erken adet görmenin tedavisi nasıl yapılır?

Amaç kanamaların kesilmesi, diğeri de ilerde olabilecek boy kısalığının önlenmesidir. Beyin, over ve adrenalde herhangi bir tümör tespit edilmişse bu tümör çıkartılmalıdır. Tümörü olmayan ve sebebi bilinemeyen olgularda androjen etkisi olmayan progesteronlar kullanılır.  Bu tür durumlarda llaç tedavisi de denenmelidir.

Puberte Tarta ( Gecikmiş Puberte, Adetin Başlamaması ) Nedir?

Pubertenin, genç kızın yaşının on altıdan büyük olduğu halde başlamamasına puberte tarda (gecikmiş puberte yani adetin başlamaması)  adı verilir. Her şeyden önce kemik yaşı tespit edilmelidir. Kemik yaşı on bir yaşın altındaysa bir puberte gecikmesi göz önünde bulundurulmalıdır. Kemik yaşı on bir yaşın üzerindeyse burada puberte gecikmesi haricinde kromozom anomalileri , genetik bozukluklar gibi başka patolojiler araştırılmalıdır.  Tedavi tanı konulduktan sonra icap ederse hormon replasmanı, hormon tedavisiyle adet gördürülmeye çalışılmalıdır. Ultrasonografi ile mutlaka kadının iç genital organları kontrol edilmeli, muayene ile dış genital organları, kızlık zarının normal olup olmadığı ve vajinanın varlığı tespit edilmelidir. Detaylı bir hormon tetkiki ve genetik inceleme gerekir.

Ön Ergenlik , Ergenlik Öncesi Cinsel Gelişim Ne Şekildedir?

İlkokul döneminde cinsellik uykuya yatar. İlkokul sonuyla birlikte çocuk duygusal ve fiziksel olarak değişmeye başlarlar. Genellikle kız çocuklar erkeklere göre daha erken bu değişimleri yaşamaya başlar. Bazen erkek çocuklar da ön ergenliğe erken girebilir. Ön ergenlik dönemi çok hızlı bir değişim dönemidir. 2. incil cinsel özellikler ortaya çıkar. Kızların kızları, erkeklerin erkekleri tercih ettiği bu dönemde psikolojik gelişim de başlar. Kızlar kızlarla erkekler erkeklerle bir arada olup karşı cinsi tanır. Dikkat zayıfladığı için ders başarısı düşer. Bu dönemde grup arkadaşlığına yönlendirmemiz önemlidir böylece karşı cinsi tanır. Ön ergenliğe kimi genç önce, kimi genç sonra girebilir.

Adet Kanamaları Başlamadıysa Ne Yapılmalıdır?

Adet kanamaları 9–16 yaşları arasında başlar. Spor yapan kızların yanında, çok zayıf olan ve gelişmenin başladığı dönemlerde kilo veren kızlarda da menarş , ilk adet gecikebilir.On altı  yaşına gelinmesine rağmen hala adet kanaması başlamadıysa bir kadın doğum uzmanına  başvurup kontrolden geçilmesi gerekir. Jinekolog genital organları kontrol eder. Bazı kızlarda vajinanın girişinde bulunan zarda normalde bulunması gereken ve adet kanının dışarı akmasına olanak veren açıklık bulunmaz. Çok nadir vakalarda ise vajina veya rahim gelişmemiş olabilir.

Genç Kızlarda Adet Kanamaları Hangi Sıklıkla Olur?

Adet kanaması ayda bir olur. 25–30 gün arasında süren adet siklusları normaldir. Adet kanaması 3–7 gün sürer. İlk günlerde daha fazla olan kanama giderek azalır. Adet kanamalarının başladığı dönemlerde bu kanamalar her ay aynı şiddette olmayabilir. Bir ay daha fazla diğer ay çok daha az olabilir.

İlk Yıllarda Adet Kanamaları Düzensiz Olabilir Mi?

Adet kanamaları vücut ağırlığına, diyet yapılmasına, heyecan, stres, egzersiz ve hastalıklardan etkilenerek düzensizleşebilir. İlk yıllarda adet sikluslarının uzunluğu değişir. İlk 1–2 yıl düzensiz adet görülmesi normaldir. Menarştan sonra üreme organları ve hormonların uyum içinde çalışmasının düzene girmesi zaman alır.Bazı kızlar yılda sadece 3–4 kez adet görür. Stres, ağır eksersiz, ani kilo kaybı ve diyet nedeni ile adet siklusları bu kadar uzun sürebilir. Bunun dışında hormonal dengesizlikler de bu sürenin uzamasına yol açar. Polikistik over sendromu adı verilen kilo fazlalığı, aşırı tüylenme ve adet düzensizliklerinin görüldüğü durumda yılda sadece 3-4 kez adet görülür.Stres, bazı tip egsersizler ve yaşam tarzınızdaki değişiklikler nedeni ile adet siklusları 21 günden daha kısa sürebilir. Bu durumda hekime başvurarak kontrolden geçmek gerekir. Fazla kanama kansızlığa neden olur. Kansız olan kişiler demir içeren besinlerden daha fazla yemeli veya demir hapları kullanmalıdır. Adet kanamalarının kaç günde bir olduğu, kanamanın kaç gün sürdüğünü, kanama miktarını ve kramp gibi şikayetleri not etmeniz hekime başvurulduğunda size yardımcı olur.

Adet  Hijyeni Nasıl Olmalıdır?

Adet kanaması sırasında en sık kullanılan ürünler pedlerdir. Bunlar iç çamaşırına yerleştirilen ve emiciliği fazla olan ürünlerdir. Bunlar adet kanını emerek, pedin iç katlarına alır. Bir diğer yöntem ise tampon kullanımıdır. Tampon ülkemizde çok yaygın kullanılmayan bir üründür. Genç kızlar için üretilmiş ve vajinanın girişindeki kızlık zarına (hymen)  zarar vermeyen tipleri de vardır. Cinsel hayatı aktif olan kişiler tamponu daha rahat kullanır. Tampon kullanırken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Tampon kullanılması Toksik Şok Sendromu olarak adlandırılan önemli bir sağlık sorununa neden olabilir. Tampon kullanan kişilerin tamponu mutlaka 4–6 saatte bir değiştirmeleri gerekir. Genç kızlarda tampon yerine küçük veya orta boy hiyyenik pedler tercih edilmelidir.

Adet Kanaması Sırasında Denize, Havuza  Girilmesi sakıncalı Mıdır?

Eskiden bu dönemde denize girilmemesi, spor yapılmaması ve normalde yapılan birçok aktiviteden uzak durulması gerektiğine inanılırdı. Gerekli korunma sağlandığında yüzme ve diğer sporlar yapılabilir. Ağrı ve krampları olan genç kızlar bu aktivitelerden kaçınmalıdır.

Adet Öncesi Gerginlik ,Premenstrual Sendrom (PMS) Nedir? Ne Yapılmalıdır?

Premenstrual sendrom (PMS) birçok genç kızın karşılaştığı bir durumdur. Premenstrual Sendroma bağlı yakınmalar adet kanamasından 1–2 hafta önce başlar. Duygusal değişiklikler, göğüslerde ağrı ve hassasiyet, vücutta şişlik, sivilcelerin çıkması ve yorgunluk en sık görülen yakınmalardır. Bu yakınmalar adet kanamasının başlaması ile geçer. PMS yumurtlama döneminden sonra görülür. Östrojen ve progesteron hormonları beraberce bu bulgulara neden olabilir. Şeker, kafein, tuz gibi belli başlı yiyeceklerin tüketimini azaltmak ve yeteri kadar dinlenmek önemlidir.

Adet Sancısı, Dismenore İle Nasıl mücadele Edilmelidir?

Genç kızların bir kısmı adet kanaması başlamadan önce ve kanama sırasında karın ve kasık bölgesinde şiddetli ağrılardan yakınır. Bu kramplar genellikle hafif olmasına rağmen bazen genç kızların günlük yaşantısını devam ettirmesini engelleyebilecek kadar şiddetli olabilir. Genç kızların yarısından çoğu kramplardan yakınırken, her 7 genç kızdan birinde ağrılar çok şiddetlidir.

Adet kanaması ile rahmin iç tabakası dökülmeye başlar ve prostoglandin adı verilen maddeler salınır. Bunlar rahimdeki düz kasların kasılmasına neden olur. Rahimdeki düz kasların kasılması sırasında şiddetli kramplar hissedilebilir. Prostoglandin düzeyleri bazen çok yükselir bu durum ağrının çok fazla olmasına neden olur.

Rahim ile rahim ağzı arasındaki kanalın dar olduğu genç kızlarda bu kramplar daha şiddetli olur. Ayrıca stres de bu krampların şiddetini arttırabilir.Bu kramplara baş ağrısı, bulantı, kusma, sık idrara çıkmak ve barsak hareketlerindeki değişikliklere bağlı ishal veya kabızlık eşlik edebilir.Yeteri kadar dinlenme, uyku ve düzenli egzersiz yapılması krampların şiddetini azaltır.

Karın bölgesine sıcak havlu yerleştirilmesi de ağrıyı azaltabilir. Karın bölgesine sıcak su torbası uygulanabilir, fakat su çok sıcak olmamalıdır. Prostaglandin üretimini azaltan ağrı kesiciler kullanılabilir. Ağrı kesicileri kullanmaya kramplar şiddetlenmeden başlamak gerekir. Ağrı kesicileri kullanmaya tahmini adet kanamasından bir gün önce başlanması ve ilaca kanama başladıktan sonra 1-2 gün daha devam edilmesi önerilir.

Ağrı Kesiciler Adet Kanamasının Miktarına Ve Şekline Etkilimidirler?

Adet sancılarında daha çok ‘non steroid antienflamatuar’ gurubu ilaçlar kullanılmaktadır ve bunların adet üzerine bir etkisi yoktur. Genellikle Aspirin dışındaki ağrı kesiciler kanamanın artmasına neden olmaz. Ağrı kesicileri kullanmadan önce hekime danışılması ve ilacın yan etkilerinin öğrenilmesi gerekir. Başkalarında herhangi bir probleme neden olmayan bir ilaç size zararlı olabilir.

Adet Kanamasında Pıhtıların Olması Normal Midir? Ara Kanamalar Olabilir Mi?

Kanamanın fazla ve krampların olduğu ilk günlerde pıhtıların gelmesi normaldir. Vücudunuzda pıhtılaşmayı önleyen faktörler üretilir. Kanamanın çok yoğun olduğu günlerde üretilen bu faktörler yetersiz kalabilir ve pıhtılaşma olur. Fakat her zamankinden büyük pıhtılar geliyorsa hekime başvurulması gerekir.

Adet kanmaları arasındaki dönemde lekelenme şeklinde kanamalar olabilir. Bunun en sık görülen nedeni yumurtlama döneminde (yumurta çatladığında) görülen kanamadır. Bu durum endişelenmeyi gerektirmez. Üreme organlarındaki enfeksiyonlar ve tümörler de kanamalara ve lekelenmelere yol açar.

Genç Kızlarda Jinekolojik Muayene Nasıl Yapılmaktadır?

Genellikle genç kızların sadece karından yapılacak ultrasonografik muayenesi yeterli olmamaktadır.Jinekolojik muayene ile genital organların durumu ve jinekolojik problemler değerlendirilir. Jinekolojik muayene için iç çamaşırının çıkartılıp, jinekolojik muayene masasına yatılması istenir. Bu sırada karın ve bacakların örtülebileceği bir örtü verilir ve muayene başlamadan önce masanın uç kısmına kayarak ayakların muayene masasının iki yanında bulunan özel ataçmanlara geçirilmesi istenir.

Doktorun muayene yapabilmesi için bacakları ayırarak yatmak gerekir. Bu pozisyonda kişinin kendini rahat bırakması muayene işlemini çok kolaylaştırır. Doktor eldiven giyerek dış genital organları muayene eder. Kızarıklık, tahriş, kist ve siğil olup olmadığını kontrol eder. Çok kısa süren bu işlem herhangi bir acı vermez. Karından yapılacak ultrasonografik inceleme ile üreme organları değerlendirilir. Jinekolojik muayene sonrasında doktor idrar tahlili ve kan sayımı gibi birkaç tahlil isteyebilir.

Genç Kızlarda Sağlıklı Vajina Ve Vajinal Salgı, Akıntı  Nasıl Olmalıdır?

Sağlıklı bir genç kızda vajina, vajinal florayı oluşturan birçok mikroorganizma içerir. Normal vajinal salgılar kokusuz ve renksizdir. Cinsel aktivite, yaş, menstrual siklusun dönemi, genel sağlık durumu ve beslenme vajinal salgıda değişikliklere yol açabilir.Vajinal florada yer alan mikroorganizmalar arasındaki denge bozulduğunda bu mikroorganizmalardan biri veya birkaçı fazla çoğalarak enfeksiyonlara yol açar. Vajinal enfeksiyonlarda vajinal salgının miktarı, rengi ve kokusu değişir. Genç kızlarda en sık mantarların yol açtığı enfeksiyonlar görülür.
Ergenlik Döneminde Genç Kızların Fazla Spor Yapmak Tehlikeli ve Zararlı Mıdır?

Fazla ve ağır spor yapan genç kızlarda ve bu duruma beslenme bozukluğu eklendiğinde östrojen (kadınlık hormonu) azalır. Adet sikluslarının düzeni bozulur ve amenore (adet kanamasının hiç olmaması) görülebilir. Östrojen eksikliğine bağlı kemik erimesi başlar. Ağır spor yapan kızların % 60’ında amenore görülür.Beslenme düzenlenerek, kalsiyum ve vitamin takviyesi yapılmalıdır. Gerektiğinde hormon ilaçları da kullanılabilir.Sporu genç kızın kendisi için yaptığı ve sağlığın her şeyden önemli olduğu unutulmamalı.

Genç Kızlarda Aşırı Tüylenme Görülmesi Normal Midir?

Adet kanamalarının başlaması ile genç bir kızın vücudunda hormonlara bağlı ve kadına özgü değişiklikler olur. Sağlıklı bir hormonal yapı için beyindeki merkezler, yumurtalıklar, tiroid ve böbrek üstü bezlerinin uyum içinde çalışması gerekir.Aşırı tüylenme yüz, göğüs, karın, sırt, kol ve bacakların üst kısmında uzun kalın ve sert tüylerin çıkmasıdır. Bu durum kozmetik bir problemin yanında hormonal bir düzensizliği de gösterir.Genellikle aşırı tüylenme kandaki androjenlerin (erkeklik hormonları) artmasına bağlıdır.

Androjenler erkeklerde daha yüksek düzeylerde olmak üzere, hem erkek hem de kadında bulunan hormonlardır. Androjenler ince, zayıf ve kısa olan tüylerin sert ve uzun kıllara dönüşmesine neden olur.Yapılan hormon testleri ile kandaki androjen ve diğer hormonların seviyesi belirlenir. Ayrıca yapılan ultrasonografik inceleme ve özel radyolojik incelemeler ile yumurtalık veya böbrek üstü bezlerindeki tümörler tespit edilebilir.

Aşırı tüylenmenin tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar doğum kontrol haplarıdır. Bu haplardaki östrojenler karaciğerde androjenlere bağlanarak onların etkisini azaltır. Diğer bir ilaç olan Spironolakton androjenlerin ciltteki etkisini engeller. Böbrek üstü bezlerin hastalıklarına bağlı aşırı tüylenmenin tedavisinde kortizon kullanılır. Son yıllarda GnRH analogları denilen bir grup ilaç ile yumurtalıklardan androjen salınımı engellenerek aşırı tüylenme tedavi edilmektedir. Hormon tedavisi ile yeni tüy çıkması engellenir. Önceden çıkan tüyler hormon tedavisi ile dökülmez, tedavinin bitiminden sonra epilasyon uygulanarak yok edilebilir.