EKSOTOKSİN

Bakterilerce salgılanıp, bakteriden uzakta bulunan dokuları yı­kan toksindir (zehirdir). Eksotoksinler, genellikle bazı özel dokulara özgüdür. Örneğin, tetanoz’da eksotoksin, sinir sis­teminin motor bölümünü etkiler. Ekso­toksinler, formaldehidle karıştırılıp ısı-tılırsa, zehirlilikleri yok olur, fakat an­tijen yapıları kalır ve böylelikle aktif bağışıklık mümkün olur. Bu işlemin uy­gulandığı eksotoksin, toksoid adını alır ve hastaya zerk edildiğinde, hastanın kendi antitoksinleri oluşur. Bundan son­ra, zaman zaman devam dozunda tok­soid verildiği takdirde, ilgili bakterinin vücuda girmesiyle, antitoksin yapımı kamçılanacak ve böylelikle hastalık be-lirmeyecektir. Bir hasta, eksotoksinine karşı aşılanmadığı bir bakteri enfeksiyo­nuna yakalanırsa, hastaya doğrudan an­titoksin yaratmak mümkündür. Bir hayvanda (atta) oluşmuş antitoksinlerin insana zerk edilmesiyle sağlanacak etki, tok-soid enjeksiyonuyla yaratılan aktif ba­ğışıklık etkisinden zayıftır. Buna ek ola­rak, pasif bağışıklıkta at serumuna kar­şı anafilaktik reaksiyon (bkz.) anafilaksi tehlikesi vardır. Bakteriyel eksotoksinler-le belirtileri ortaya çıkan önemli hasta­lıklar şunlardır: Difteri, tetanoz, botu-lizm ve gazlı gangren. Eksotoksinler ve özellikle botulizm eksotoksini, bilinen en etkili zehirlerdendir.