Bilişsel Değerlendirmeler

Stres ile depresyon ilişkisinde rol oynayan değişkenlerden bi­ri bilişsel değerlendirmelerdir. Bir olayın ne kadar stres verici ol­duğunun belirlenmesinde, olayın kendisinden çok, o olayla ilgili olarak yapılan bilişsel değerlendirmeler rol oynar. Bilişsel değer­lendirme birincil ve ikincil olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bi­rincil değerlendirmede kişi “tehlikede” olup olmadığına karar ve­rir. Eğer bir olay kayba yol açıyor, kişiye zarar veriyor ya da onu tehdit ediyorsa “tehlikeli” şeklinde değerlendirilir. Ayrıca olay ya da durumun “değişemez”, “kontrol edilemez” olduğu ve olay ya da durumun ortaya çıkmasında kişinin kendini ne kadar “sorum­lu” gördüğü de önemlidir.
Birincil değerlendirme ile eşzamanlı olarak ikincil değerlen­dirme başlar. İkincil değerlendirmede kişi kendi kaynaklarını, sağlığını, kişiliğini, sosyal desteklerini, moralini vb. dikkate ala­rak “ne yapabilirim” sorusunu cevaplamaya çalışır. Bu cevaba göre kişi nasıl davranacağına karar verir. Böylece kişinin belli bir durumla ilgili yaptığı birincil ve ikincil değerlendirmeler o kişinin o durumla başa çıkabilmek için başvuracağı yolları belirler.

Başaçıkma Yolları
Başa çıkma yollan “stresli olay ya da durumların yol açtığı duy­gusal gerilimi azaltma, yok etme ya da bu gerilime dayanma ama­cıyla gösterilen duygusal, zihinsel ve davranışsal tepkilerin bütünü” şeklinde tanımlanabilir. Başa çıkma kişinin iç ve dış taleplere karşı gösterdiği başarılı ya da başarısız tüm çabaları kapsar. Belli bir stres durumuyla başa çıkmada kullanılan yolların başarılı olup ol­madığı ancak uyum üzerindeki etkilerine göre belirlenebilir. Başa çıkmada kullanılan yollar “duygulara odaklanan” ve “soruna odaklanan” başa çıkma yolları şeklinde adlandırılabilir. Soruna odaklanan başa çıkma yolları, durumu değiştirmeye yönelik aktif, mantıklı, serinkanlı, bilinçli çabaları içerirken, duygulara odaklı başa çıkma yolları genellikle uzaklaşma, kendini kontrol etme, sosyal destek arama, kabullenme gibi davranışları içermektedir.Örneğin kişi tarafından “değişebilir” olarak algılanan durum­larda bilgi toplama, sorun çözme, karar verme, harekete geçme gibi doğrudan soruna yönelik başa çıkma yolları daha etkili olur­ken, “değişemez” olarak algılanan durumlarda kabul etme, inkâr, uzlaşmaya çalışmak gibi duygulara yönelik başa çıkma yollarına başvurmak daha yararlı olur. Ancak genellikle bir durumla başa çıkmak için mümkün olan her yolu birlikte kullanmak en faydalısıdır.