ZAFİYET

ZAFİYET. Halk dilinde ‘zafiyet” an­lamında kullanılan debilite, türlü has­talığın belirtisi olabildiği gibi, hiçbir semptomatik değeri de olmayabilen bir haldir. Tıp dilinde, zafiyetin önemli bir belirti olduğu hastalıklar, akciğer ve­reminin belli birkaç tipi, Addison has­talığı (bkz.) ve pernisyöz anemidir (bkz.) Böylelikle, “zafiyet” deyiminin, halk di­linde, ne kadar gereksiz ve fazla kullanıl­dığı anlaşılmış olur. Kendini halsiz his­seden kişi, ya a) Teşhisi ve tedavisi ge­rekli olan belirli bir hastalığa yakalanmış­tır veya, b) Herhangi bir organik hasta­lığı olmaksızın kendini böyle “hissetmek­tedir”. Bu ikinci durum, birçok nörotik halin tipik belirtisidir. Belirtilmesi gere­ken bir özellik de, önemli organik has­talığı olan kişilerin başlıca şikâyetlerinin “zafiyet” olmadığıdır. Belirli bir hasta­lığı olmaksızın kendini zayıf hisseden ki­şinin, tıbbi hiçbir değeri olmayan ve “to­nik” diye adlandırılan ilaçlara başvur­madan önce, genel bir muayeneden geç­mesi gereklidir, bkz. Tonikler. ZATÜLCENP. bkz. Plörezi.
ZATÜRE (Pnömoni). Akciğer iltihabı­dır. Temel olarak iki tiptir: Lober pnö­moni ve bronkopnömoni. Bunlar birçok özelliği paylaşır ve tedavileri aynıdır. Nedeni: Bakteri, virüs ve benzeri or­ganizmalarla mantar enfeksiyonu, solu­canların, solunan yabancı maddenin, toz­ların, buharların tahrişidir. 1. Bakteriyel pnömoni: Bu vakaların bal­gamlarında bulunan bakteriler, pnömo-kok, Streptococcus penumoniae, Stahpy-lococcus pyogenes, Klebsiella penumo­niae ve Mycobacterium tuberculosis’div. Ayrıca, bazen Haemophilus influenzae ve Pasteurella pestris (veba etkeni), Ba-cilius anthracis de bulunur.

Belirtileri: Hasta aniden kendini kötü hisseder, ateşi yükselir, titreme ve kuru öksürük belirir. Zatürrenin erken devrinin en dikkati çeken belirtisi, be­lirtilerin ‘ akciğere ilişkin olmamasıdır. Hastada, akciğer ağrısından fazla, baş ağrısı vardır ve kendini çok kötü hisset­tiğinden söz etmekle beraber, tam ola­rak ne olduğunu fark edemez. Ama, bir­kaç saat içinde, öksürük artar ve solu­numda hissedilen tipik ağrısıyla plörezi de belirip, teşhisi kesinleştirir. Antibiyo­tiklerin bulunuşundan önce, hastalık, bir hafta süren ateş ve deliriumdan sonra, ateşin bir “kriz” halinde düşmesiyle, has­tanın aniden terlemesi ve rahat bir uy­kuya dalmasıyla sona ererdi.

Tedavi: Teşhis konur konmaz, has­ta yatırılır ve zerk şeklinde penisilin, ya da ağızdan ampisilin veya tetrasiklin ve­rilir. Oksijen de vermek gerekebilir ve bazen, özellikle yaşlı hastalar çok hu­zursuz olurlar. Bunların bakımı güçtür. Bakteriyel zatüre hâlâ ağır ve bazen de tehlikeli olan bir hastalıktır, fakat va­kaların çoğunda tedavi başarılıdır. Bol sivili, hafif bir beslenme uygulanmalıdır. 2. Virütik pnömoni: Solunum yollarıyla akciğerleri enfekte edebilen birkaç virüs vardır. Bunlar, kızamık, influenza, çiçek virüsleri, adenovirus, ornithosis ve psit-tacosis virüsleri olan Bedsoniae’dir. (Bu son sayılanlar, tam anlamıyla virüs ol­mayıp, virüslerle birlikte bulunabilen mikro-organizma da, P.P.L.Ö. (pleuro -pneumonia like organismus – Plevro -pnömoni’ye benzer organizmalar) gru­buna ilişkin olan Mycoplasma penumo-niae’diT. Pleuropnömoni, büyükbaş hay­vanların iyi bilinen bir hastalığıdır. Mi-koplasma pnömonia, insanda, atipik pnö-moni denen hastalığın etkenidir. Belirtileri: Atipik pnömoni belir­tileri, bakteriyel pnömonininkine benze­mekle beraber, daha az korkutucudur. Ateş daha azdır, hastadaki huzursuzluk o kadar önemli değildir. Hastalık, orta­lama üç hafta sürer. Çiçek ve kızamık virüslerinin akciğerde pnömoni yapma­ları, ancak genelleşmiş bir enfeksiyon sırasında mümkündür. İnfluenza virüsü, sık olmamakla beraber, akciğerlerde öl­dürücü bir enfeksiyona yol açabilir. İn-fluenza’yı bazen izleyen pnömoni, genel­likle ikincil bir bakteri istilasına bağlıdır.
Tedavi: Atipik pnömoni ve ornitho­sis vakalarında kullanılan antibiyotik, tet-rasiklindir.
3. Mantar enfeksiyonları: Blastomikoz, aspergilloz, Candida albicans enfeksiyo­nu, aktinoumikoz, histoplazmoz ve toru-losis’dir.
4. Solucan ve parazitler: Akciğerler, ak­ciğer sülüğü olan Paragonimus wester-mani, schistosoma, habis sıtma etkeni olan Plasmodium falciparum, amipli di­zanteri etkeni olan amiplerce istila edi­lebilir. Tedavi, asıl hastalığın tedavisidir.
5. Solunan yabancı maddeler: Bu şekil­de ortaya çıkan pnömoni, aspirasyon pnömonisi adını alır ve öksürükle solu­num yollarındaki müküs ya da diğer maddeleri dışarı atamayan ‘hastalarda görülür. İhtiyarlarda, kronik bronşitte­ki müküs salgısı, akciğerlerde daha da ince solunum yollarına çekilebilir ve bu durumda, bronşit, bronko-pnömoniye dö­nüşür. Solunum yollarını öksürmeyle te-mizleyemeyenler arasında genel anestezi altında olanlarla yarı-boğulmuş kişiler de sayılabilir.
6. Tahriş edici toz: Bronşit ve bronko -pnömoniye yol açabilir, Pnömono-konyoz.